मौनसंवाद
मौन म्हणजे काहीच न बोलणे आणि संवाद म्हणजे बोलणे. थोडक्यात काही न बोलता संवाद साधणे; पण हा मौनातील संवाद साधायचा कसा?
खरे तर संवादामुळे नाते छान खुलते. आई-वडील, आजी-आजोबा, मित्र-मैत्रिणी, शिक्षक, शेजारी, नातेवाईक यांच्या सारख्या अनेकांशी आपण प्रत्यक्ष बोलतो, म्हणून संवाद साधणे शक्य होते; मात्र हा मौनात राहून संवाद साधायचा कोणाशी आणि कसा ?
हा संवाद साधायचा तो असंख्य वस्तूंशी; जसे की आपलं कपाट, शाळा, पेन, सायकल, एखाद झाड किंवा एखादे पुस्तक यांच्याबरोबर. या वस्तू आपल्याशी बोलतात असं समजायचं अन् संवाद सुरू करायचा आणि ते संवाद लिहून काढायचे.
आपल्याच मनाने कल्पना करून स्वतःशीच केलेला संवाद म्हणजे मौनसंवाद होय. कल्पना खूप मजेशीर आहे. हळूहळू आपण त्या वस्तूच्या जागी जाऊन विचार करायला लागतो, आतापर्यंत विचार न केलेल्या गोष्टी सुचू लागतात. आपण त्या वस्तूंची नीट काळजी घेऊ लागतो. त्याचबरोबर दुसर्‍यांचाही विचार करणारे एक संवेदनशील मन घडू लागते. बघा प्रयत्न करून.
तुमची मुले लहान असतील, तर मुलांनाही शिकवा आणि गंमत बघा. मुलेदेखील त्यांच्या वस्तू नीट हाताळायला लागतील. मीदेखील असाच प्रयत्न केला आणि भाज्यांचे अंतरंग मला कळले. आठवड्याची भाजी खरेदी करताना कमीत-कमी तीन तरी पालेभाज्या घेणं गरजेचं होतं. त्यात कोथिंबीर असते; सोबत कधी पालक, शेपू, मेथी तर कधीतरी चवळईची वर्णी लागते.
बर्‍याच दिवसांत लाल माठ आणि चाकवत घेतलाच गेला नव्हता. बर्‍याचदा चाकवत नसतोच, परवा मात्र कोथींबीरिसोबत लाल माठ आणि चाकवत ही घेऊन घरी आले. त्या निवडण्यासाठी त्यांना पेपरवर काढून ठेवले आणि इतर कामासाठी मी स्वयंपाकघरात गेले.
थोड्या वेळाने मला अस्पष्ट कुजबुज ऐकू येऊ लागली. घरात तर दुसरे कोणीही नव्हते, मग कोण बोलत असेल म्हणून मी कानोसा घेऊ लागले; तर या दोन भाज्या एकमेकींशी बोलत होत्या. आता मी माझे कान टवकारले आणि मी त्यांचे बोलणे लक्ष देऊन ऐकू लागले.
लाल माठ : आज मला किती आनंद झालाय म्हणून सांगू! अगदी आनंदाने नाचावेसे वाटतंय.
चाकवत : हो गं! अगदी खरंय तुझं.
लाल माठ : खूपखूप वर्षांनी आज हिने मला घरी आणलंय. हिच्या लहानपणी हिला मी खूप आवडायचे. बरीचशी मुलं मला बघितलं की, नाकं मुरडतात; पण हिने माझ्यावर प्रेमच केलं नेहमी.
चाकवत : हो गं! अगदी खरंय तुझं. माझ्यावरही खूप प्रेम करायची.
लाल माठ : हिला आपण आवडतो म्हणून हिची आजी अगदी आठवणीने आपल्याला घरी न्यायची.
चाकवत : हो आणि आपल्याला बघितल्यावर तर ही नाचूच लागायची.
लाल माठ : मात्र हिचं लग्न झालं अन् ही विसरलीच आपल्याला.
चाकवत : हो खरंय तुझं. मागे काही वर्षांपूर्वी एक-दोनदा आणलं होतं हिने मला घरी, तेवढंच काय ते....
लाल माठ : बर्‍याचदा बाजारात दिसायची, तेव्हा मी खूप आनंदून जायचे. ती जवळ यायची तेव्हा पटकन तिच्या पिशवीत उडी मारून बसवेसे वाटे, पण हिचं माझ्याकडे लक्षच नसायचं. खूप वाईट वाटायचं तेव्हा.
चाकवत : हो आणि कोथिंबीर, पालक, मेथी, शेपू ह्या तिच्या ठरलेल्या भाज्या घेऊन निघून जायची.
लाल माठ : कित्येकदा मला हातात घ्यायची अन् परत ठेवून द्यायची आणि नेहमीच्या भाज्या घेऊन घरी जायची. एवढा हेवा वाटायचा म्हणून सांगू त्या कोथिंबीर, पालक, मेथीचा... काही विचारू नकोस!
चाकवत : हो गं, मलापण.
हे सगळं मी कान देऊन ऐकत होते. मी अवाकच झाले. भाज्याही असा विचार करतात तर! मला खूप गिल्टी वाटू लागलं. हळूच मी हॉलमध्ये गेले. माझी चाहूल लागताच दोघीही एकदम चुपचाप झाल्या. पुन्हा मी किचन मध्ये आले तर दोघींची कुजबुज पुन्हा सुरू झाली. मग आतूनच आवाज दिला...
मी : आले गं मी पण, माझ्याविषयीच बोलताय ना! आपण तिघी मिळून गप्पा मारू.
असे म्हणत मी हॉल मध्ये गेले आणि प्रेमाने दोघींवरून हात फिरवला. त्या दोघींनाही खूप भरून आलं. मी त्यांना उचलून हातात घेतले आणि म्हणाले....
मी : चुकलंच माझं, बरेच वर्ष झाले मी तुमच्याकडे पाहिलंदेखील नाही, परंतु आज माझी चूक तुम्ही माझ्या लक्षात आणून दिलीत. थँक्स! इथून पुढे मी नक्की काळजी घेईन, निदान महिन्यातून एकदा तरी तुम्हाला नक्की घरी घेऊन येईन.
हे ऐकून त्या दोघींच्याही डोळ्यातून आनंदाश्रू वाहू लागले. विद्यार्थीमित्रांनो कसा वाटला कल्पनेतून साकार झालेला मौनसंवाद! तुम्हीही प्रयत्न करणार ना!
- सुचिता वाडेकर, पालक,
व्हिजन इंग्लिश मिडीयम स्कुल नर्‍हे, पुणे