सुक्ति, सुभाषिते आणि सुविचार, बोधप्रद

लहानपणापासून शाळेच्या फळ्यावर आपण सुविचार, सुभाषिते वाचत आलो आहोत. त्याचं नेमकं उद्दिष्ट काय तर, चांगले विचार मनात सतत घोळत रहावेत, रूजावेत आणि त्यातून चांगला संस्कार, बोध आपण घ्यावा.

कालिदास, मोरोपंत, संत तुकाराम महाराज, संत ज्ञानेश्वर महाराज, समर्थ रामदास स्वामी यांच्या लेखणीतून उतरलेले शब्द बोधरूप आहेत. प्रसंगानुरूप, बोलीभाषेमध्ये दाखला म्हणून त्याचा संदर्भ दिला जातो. याचबरोबर मनुस्मृती, हितोपदेश, पंचतंत्र, भगवद्गीता या पुस्तकांमधूनही अनेक मार्गदर्शक विचार मांडले आहेत. गंमत अशी आहे की, हे विविध महाग्रंथ, पुस्तके किंवा नामवंतांनी लिहिलेलं सर्व काही आपल्या नजरेखालून गेलं असेलच असं नाही; पण विविध संदर्भात येणारे त्यांचे बोधप्रद विचार दीर्घकाळ लक्षात राहतात. यासाठी प्राचार्य डॉ. मो. दि. पराडकर यांचे ‘सूक्ति, सुभाषिते आणि सुविचार’ हे पुस्तक उपयुक्त आहे. हे पुस्तक म्हणजे, संस्कृत सुभाषिते, मराठी भाषेतील विविध सुविचारांचा संग्रह आहे. संस्कृत सुभाषितांचा अर्थ सोप्या मराठी भाषेत दिला आहे.

शाळेत शिकत असताना ‘संस्कृत भाषा कठीण आहे’, अशी काहीशी समजूत अनेकांची असते. याचं निराकरण व्हावं या हेतूने डॉ. पराडकर यांनी मराठीमध्ये सुविचार संग्रहीत केले. पुस्तकाची मांडणी 14 विभागांमध्ये करण्यात आली आहे. सर्वप्रथम मराठीतले सुविचार आपल्याला वाचायला मिळतात. यानंतर दुसरा विभाग संस्कृतचा संदर्भ विभाग आहे. यामध्ये सुरुवातीला मांडलेल्या मराठी सुविचारांची संस्कृत सुभाषिते आपल्याला वाचता येतात. बरोबरीने या सुभाषितांचा उल्लेख कोणत्या ग्रंथात आहे उदाहरणार्थ पंचतंत्र, मनुस्मृती, शाकुंतल, महाभारत, योग-वासिष्ठ, कथासरित्सागर इत्यादींचा उल्लेख आहे.

व्यवहार ,धर्म, सज्जन-दुर्जन, परोपकार-दान, ज्ञान-विद्या, विनोद, धन-धनिक, सद्गुण-प्रशंसा, स्वभाव, धीर-प्रशंसा, मनस्वी व्यक्ती अशा विविध चौदा विषयांच्या अनुषंगाने ही सुभाषिते आणि सुविचार आपल्याला वाचायला मिळतात.

मुळात सुविचार, सुभाषितांमधला विचार हा शाळा-महाविद्यालयातला फळा किंवा निबंधाची आकर्षक सुरुवात इथपर्यंतच मर्यादित आहे का, याचा आपण खरंच विचार करायला हवा. जेव्हा आपण सुभाषिते आणि सुविचार वापरत असतो, वाचत असतो तेव्हा त्याचा मथितार्थ हा दैनंदिन जीवनात लक्षात घ्यायला हवा. या पद्धतीने जेव्हा सुभाषितांविषयी आपण विचार करायला लागू, त्या वेळी त्यांचे महत्त्व त्यातून मिळणारा बोध आणि त्यातून आपल्या मनावर होणारा संस्कार, वेळप्रसंगी त्यातून होणारे मार्गदर्शन आपल्या लक्षात येतं. मग लक्षात येतं की, घरातील मार्गदर्शक अशा ज्येष्ठ व्यक्तींच्या भूमिकेत जणू ही सुभाषितं विराजमान झालेली आहेत.

कधी अनुषंगिक संदर्भाने येणारी संस्कृत सुभाषिते वाचताना त्यातला ताल, नाद आपल्या जिभेला, उच्चारांना आनंद देऊन जातो. किंबहुना, त्याही पलीकडे यातील सुभाषितांचं मोठ्यांदा वाचन केल्याने किंवा बघून लिहून काढल्याने आपली वाणी आणि लेखणीचा चांगला सराव होईल यात शंकाच नाही. यासोबतच आपल्या मनावर चांगले विचार बिंबवण्यास मदत होईल.

पुस्तकाच्या मनोगतात डॉ. पराडकर यांनी म्हटले आहे की, सुविचार हे सुबुद्ध समाजाची खरी शक्ती आहे. ही शक्ती चांगले विचार समाजात प्रसूत करून निर्माण होऊ शकते. प्रत्येक वेळी मोठमोठाले ग्रंथ वाचले जातीलच असं नाही; पण त्यात उल्लेख केलेली सुभाषितं जेव्हा अर्थासहित उलगडली जातात तेव्हा त्यातली अर्थपूर्णता दिशादर्शक ठरते. आपला वाचन संस्कार समृद्ध व्हावा यासाठी हे पुस्तक आवर्जून वाचायला हवं.

तुम्हाला पुस्तकातलं कोणतं सुभाषित किंवा सुविचार आवडला हे मला अवश्य कळवा तुमच्या ई-मेल ची वाट बघत आहे.

तुमची,

पल्लवीताई

पुस्तकाचे नाव : सुक्ति, सुभाषिते आणि सुविचार

संकलन आणि लेखक : प्राचार्य डॉ. मो. दि. पराडकर

संयोजक : मनोहर चंपानेरकर

प्रकाशक : रोहन प्रकाशन