गोदावन... म्हणजे माळढोकचं (Great Indian Bustard) राजस्थानी अस्तित्व. याला हवा असलेला अधिवास इथे टिकून असल्यामुळे हा पक्षी इथे सुरक्षित आहे. आमच्या दोन्ही गाड्या GIB च्या दिशेनी पण दोन वेगळ्या मार्गावरून निघाल्या. सुरवातच रस्त्याच्या शेजारी एका मृत उंटाजवळ बसलेली आणि मान आत घालून त्याचे लचके तोडत असलेली इजिप्शीयन गिधाडं दिसली. गाडीचा वेग कमी होताच ती उडली नाहीत पण आमच्यापासून दूर जायला लागली. ते अंतर वाढायच्या आतच आम्ही पटपट त्यांचे पोर्ट्रेट फोटोग्राफ्स काढले आणि त्यांच्या मेजवानीत अजून व्यत्यय न आणता गाडी पुढे पिटाळली. पुढे जाऊन सुदासरीच्या गेटपाशी तिकीट काढलं आणि या वाळवंटी जंगलात प्रवेश केला. नुकताच सूर्य उगवला होता त्यामुळे पुढच्या तासा-दीड तासांतच कोर्सर, व्हिटीअर, बुशचॅट, लार्क, पिपिट, श्राईक, फिंच, रॅवन, ईगल, बझर्ड, केसट्रल, व्हलचर, फाल्कन अशा सत्तर टक्के प्रजाती बघून झाल्या होत्या. आपल्याकडेजसे चिमण्या कावळे दिसतात ना तशी इथे कुठेही अगदी रस्त्यालगत सुद्धा इजिप्शीयन गिधाडं बसलेली दिसतात. पण अजून माळढोक काही दिसला नव्हता. आम्ही माळढोकच्या मैदानात आलेलो होतो. याभागात काही ठिकाणी चक्क कुंपण घातलेलं आहे. ते कशाकरता आहे असं विचारल्यावर कळलं कि आत GIB सुरक्षित राहण्यासाठी किंवा आत अंडी घालण्यासाठी म्हणून ते केलेलं आहे. सकाळच्या प्रहरी एक दोनजोड्या किंवा कधीकधी पाच ते सहा GIB सुद्धा त्या कुंपणाबाहेर येतात. त्यांना त्यावेळेला जर काही धोका जाणवला तर ते लगेचच भराऱ्या मारत आत निघून जातात. त्या कुंपणाच्या आत पर्यटकांना जायला मज्जाव केलेला आहे. दूरवर एखादा माळढोक आढळला तरी आपला गाडी एका ठराविक अंतरापलीकडे नेऊच शकत नाही. त्यामुळे दुर्बीण आणि टेलीफोटो लेन्स जवळ बाळगलेली उत्तम. एकंदरीतच हा एक संवेदनशील विषय असल्यामुळे खरे पक्षिमित्र त्यांचीमर्यादा ओलांडत नाहीत. हे सगळं ऐकल्यावर आता आपल्याला GIB कसा दिसणार याची उत्कंठा लागून राहिली होती. आमचा गाईड कम ड्रायव्हर सर्वतोपरी प्रयत्न करून आम्हाला GIB दाखवायचा प्रयत्न करत होता. त्याच्या शोधात असताना आम्हाला एका टॉनी ईगलनी खूप सुंदर दर्शन दिलं. त्याच्या हळूहळू जवळ जात आणि फोटो घेत घेत आम्ही पुढे सरकलो. टॉनी ईगलचे मनसोक्त फोटो मिळाले होते त्यामुळे तेच विचार डोक्यात असताना एका जवळच्या केरूच्या झाडापलीकडून प्रचंड मोठं असं काहीतरी आकाशाकडे झेपावलं. आम्ही सगळे व्हलचर-व्हलचर असं बडबडत कॅमेरा डोळ्याला लावला. पण कुठंच काय ? क्लिक करेपवत ते कुठच्या कुठे जाऊन पोचलं होतं. अगदी जवळचा फ्लाइंग शॉट मिस झाला. ती खंत चेहेऱ्यावर स्पष्ट दिसत असतानाच अन्वर म्हणाला, सरजी ये व्हलचर नही था, GIB था। आम्ही एकमेकांकडे बघतच बसलो.हाता तोंडाशी आलेला घास तसाच गेला होता. म्हणजे इतक्या जवळ आपण आलो होतो तरी तो आपल्याला दिसलाच नाही ? एवढा मोठा पक्षी आपल्या नजरेतून सुटलाच कसा? उडताना त्याच्या आकाराचा चांगलाच अंदाज आम्हाला आला होता. आता कधी त्याला जमिनीवर उभा पाहतोय असं झालं होतं. आत्ताची संधी आमच्या हातून निसटली होती. त्यामुळे मन थोडं खट्टू झालं होतं.
दुसऱ्या दिवशी भल्या पहाटे सकाळचं सगळं आवरून आम्ही बाहेर पडलो. हवेत चांगलाच गारठा होता. आज सगळ्यांनी GIB चाच ध्यास घेतला होता. कालच्याप्रमाणे त्या कुंपणाच्या आसपास इतर पक्षी बघत जात असताना कळलं कि दुसऱ्या गाडीला GIB ची एक जोडी दिसली आहे म्हणून. आम्ही लगेच त्यादिशेनी गेलो. गाडी एका ठराविक अंतरावर जाऊन थांबली. दुर्बीण डोळ्याला लावली. समोर सकाळच्या कोवळ्या उन्हात एक जोडी मोठ्या डौलानं पदन्यास करत होती. समोरचा देखावा खरंच दृष्ट लागण्यासारखा होता. मागच्या कुंपणाच्या तारेवर आठ-दहाच्या समूहानी महालातल्या सदस्यांप्रमाणे बसलेले होले (Eurasian-collared Dove), इतर प्रजाजनाप्रमाणे इकडे तिकडे करत असलेले वेडेराघू (Green Bee-eater), सिमेंटच्या खांबावर पहारेकऱ्याच्या रुबाबात बसलेले दोन ससाणे (Laggar Falcon) आणि एखाद्या मंत्र्याच्या दिमाखात चरत असलेला चिंकारा (Indian Gazelle) हे सगळे जणूकाही या माळरानाच्या राजाला सकाळच्या न्याहरीसाठी संरक्षण द्यायलाच थांबले होते. अशा या गवताळ महालाच्या एका झाडाच्या सावलीतून राजा राणीची जोडी सोनेरी उन्हात आली आणि त्यांच्या पाठीवरची तपकिरी पिसं काहीशी चकाकली. मानेखाली असलेला काळा पट्टा एखाद्या नेकलेससारखा भासत होता. पांढरी स्वच्छ मान आणि त्यावर छोटीशी काळीमुकुटासारखी भासणारी टोपी. अतिशय सावध असणारी त्यांची चाल ही खरोखरंच माळरानाच्या राजाला शोभणारी होती. मधूनच आमच्या अस्तित्वाची जाणीव होताक्षणीच वरच्यावर थांबलेलं पाऊल आणि किंचित वाकडी मान करून आमच्या दिशेला टाकलेला कटाक्ष सारं काही भुलवण्यासारखं होतं. पंधरा ते वीस मिनिटं आम्ही या देखण्या राजाच्या सान्निध्यात होतो पण त्या काही मिनिटातच महाराष्ट्रानी काय गमावलंय याची पुरेपूर जाणीव झाली. इथे जरी माळढोक सुरक्षित असला तरी यांची संख्या फार नाही. त्यामुळे याप्रजातीवर अजूनही टांगती तलवार आहे असं म्हणणं चुकीचं ठरणार नाही.
-अमोल बापट